Reisverslag 2015 – deel 3: Gusen en Mauthausen

De nieuwe dag begint om 6 uur, na het ontbijt gaan we op weg naar Oostenrijk. We hebben een mooie vlotte reis en hotel Gösser Bräu aan de Kaiser Josef Platz in Wels is snel gevonden. Wels is een voorstad van Linz. Het is vandaag 21 oktober, Fara is vandaag 23 jaar geworden. Omdat we mooi op tijd zijn gearriveerd in Wels hebben we nog wat tijd over om haar verjaardag te vieren. We maken het niet te laat, want ook de volgende dag rinkelt de wekker weer om 6 uur.

Gedenkstätte Gusen

We hebben om 9 uur op het marktplein van St. Georgen an der Gusen met documentairemaker Andreas Sulzer afgesproken. Er was veel verkeer en en het was lastig te vinden, maar gelukkig zijn we keurig op tijd. We wachten geduldig maar geen teken van Andreas. Als we hem bellen, blijkt hij deze ochtend verhinderd te zijn. Hij wil onze afspraak een paar uur verzetten. Wij gebruiken de vrijgekomen tijd om, dan maar zonder Andreas, Gedenkstätte Gusen te bezoeken. Wat ons direct opvalt is hoe de gedenkstätte volledig is opgeslokt door de moderne bebouwing. De gedenkstätte, gebouwd vlakbij één van de oude crematoriumovens, ligt letterlijk in de achtertuin van de huidige bewoners.

Bouw van Messerschmitts

Het kamp Gusen – een zusterkamp van kamp Mauthausen – werd gebouwd ten behoeve van de exploitatie van de nabij gelegen steengroeven. Dat was in opdracht van de Deutsche Erd- und Steinwerke (DEST). Door de niet te stoppen expansiedrift van de nazi’s groeide het kamp Gusen explosief uit naar drie kampen en werd al snel veel groter dan Mauthausen. Tussen 1939 en 1945 werden ca. 71.000 mensen van 27 nationaliteiten gevangen gehouden in Gusen. Meer dan 35.800 mensen stierven er een tragische dood. Vanaf 1943 moesten de gevangen werken voor Steyr-Daimler-Puch AG en voor Messerschmitt GmbH. Begin 1944 werd er topprioriteit gegeven aan de ondergrondse productiefaciliteiten voor de bouw van o.a. de Messerschmitt-vliegtuigen.

Van grote historische waarde

Op 5 mei 1945 werden Mauthausen en Gusen bevrijd door de Amerikanen. In de daaropvolgende jaren is het enorme bergcomplex stukje bij beetje door de Russen ontmanteld en verschillende tunnels en ingangen zijn met explosieven opgeblazen. Het complex wordt gezien als een van de grootste Duitse ondergrondse bouwwerken. Om onduidelijke redenen besloten de Oostenrijkse autoriteiten rond het jaar 2000 een groot gedeelte van de tunnels af te sluiten en te vullen met beton. Gezien de omvang en de grote historische waarde is het des te opmerkelijker dat er zo weinig van over is (en, weinig van te zien is).

Tekeningen en foto’s

Na het bezoek aan de gedenkstätte gaan we weer naar het marktplein van St. Georgen en wachten op Andreas. Na een uurtje komt zijn telefoontje dat hij onderweg is. Er is meteen een klik en het voelt alsof we elkaar al jaren kennen. Na een gezamenlijke lunch neemt Andreas ons mee naar drie verschillende locaties die alledrie een directe link hebben met het kamp Gusen. Als we hem later op de dag interviewen, beantwoordt hij zonder aarzelingen al onze vragen. Andreas vertelt met passie over de geschiedenis van Gusen en laat ons tekeningen en foto’s zien van zijn project. Ook is hij zeer geïnteresseerd in ons project Silent Witness, we spreken dan ook af dat we elkaar op de hoogte houden van wederzijdse vorderingen. Andreas laat zich het beste omschrijven als een aimabele workaholic die zonder omwegen staat hij voor wat hij zegt. Na een lange dag keren we tevreden terug naar ons hotel en maken we ons op voor de volgende dag; we reizen door naar Tsjechië.